(tekst: Het Programma Politie en Wetenschap)
Criminelen nemen bedrijfstakken over
Goed-fout. Criminele verdringing in legale ketens; een verkennend onderzoek met voorbeelden uit de hout- afval en fruitketen.’
Nieuwe publicatie in de reeks Politiewetenschap van het Programma Politie en Wetenschap.
Politie en justitie zien in de economie aanwijzingen voor het overnemen van legale handel door criminelen en fraudeurs. Bij deze verdringing kan het zowel gaan om georganiseerde criminaliteit, witte boordencriminaliteit of het samensmelten van legale ondernemers en criminelen wegens een ‘lucratief verdienmodel’. Overnemen van legale handel gaat veel verder dan witwassen, want bij verdringing is het doel van criminelen om geld te verdienen met legale producten en diensten. Alleen door zich niks aan te trekken van wet- en regelgeving. Dat blijkt uit een onderzoek in opdracht van het programma Politie en Wetenschap dat vandaag wordt gepubliceerd. Het gaat in dit onderzoek om een eerste verkenning van het begrip verdringing, mede om te zien wat het toevoegt aan het wetenschappelijke en maatschappelijke debat over georganiseerde criminaliteit. Daarvoor is gekeken naar casuïstiek in de houtbranche (de branche met hout- en woudproducten), de wereld van de recycling en de import en het telen van fruit.
Net als legale ondernemers boren criminelen graag nieuwe markten aan. Waar een vraag is, is een weg. De crimineel overtreedt regels om op zich legale producten of diensten aan de man de brengen. Zij drukken daarmee legale partijen uit de markt. Ook leidt de verdringing tot ernstige ontwrichting van milieu en schending van mensenrechten. In het onderzoek komt betrokkenheid aan bod van criminelen bij avocadohandel, tropisch hardhout en bij afvaloverschotten (bijvoorbeeld plastic en overjarige windmolenwieken). Voor de voorbeelden uit de houtsector werd ook uitgebreid gesproken met bewoners van het Amazonegebied.
Criminele verdringing gedijt over het algemeen in een context waarin illegaal ofwel onverantwoord ondernemen oplossingen biedt voor marktproblemen. In een dergelijk geval hebben vaak meerdere actoren voordeel bij ‘creatief ondernemen’. Kritische vragen worden dan minder snel gesteld. Wanneer er veel geld omgaat in een markt met een goed imago, is deze markt er kwetsbaarder voor dat criminelen en fraudeurs een graantje mee willen pikken van de lucratieve handel. Dit kan op vele manieren, denk aan afpersing, investeringsfraude en witwassen.
Het fenomeen van de criminele verdringing vraagt van criminologen, beleidsmakers en politiemensen om op een andere manier te kijken naar georganiseerde misdaad. Bijvoorbeeld door met een brede blik naar dit fenomenen te kijken en niet alleen te kijken naar strafbaarheid. Want lang niet alle gedrag dat via criminele verdringing bijdraagt aan – vaak ernstige – ontwrichting van economie en leefmilieu is strikt genomen (al) strafbaar voor de wet.
Tim Boekhout van Solinge zegt hierover: ‘Wat helpt is de in deze studie waargenomen verschuiving van civielrechtelijke afspraken (soft law) naar strafrecht (hard law), vooral in de Europese Unie. Dit is mede onder invloed van de vandaag de dag andere kijk op ernstige milieucriminaliteit en ook de schending van mensenrechten. Bedrijven doen wat zij doen en dat is omzet maken. Hoewel zij steeds vaker bescherming van milieu en mensenrechten nastreven en nadruk leggen op ketenverantwoordelijkheid, is ook volgens hen overheidsoptreden gewenst: meer handhaving en hard law’.