Door Gina Kamsma (14 mei 2020)
Drie PvdA politici (Rijk, provincie en gemeente) beoordelen de gang van zaken rondom de Vliegbasis Leeuwarden verschillend. Wat als een particulier of bedrijf zonder de benodigde vergunningen zou handelen?
Kamerlid Kerstens wil actie. De gedeputeerde en de wethouder wachten af om politieke redenen.
De Vliegbasis Leeuwarden heeft geen actuele omgevingsvergunning waarin de gevolgen voor het milieu worden geregeld van alles wat op het gehele terrein van de vliegbasis gebeurt. Ook is er geen natuurvergunning van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Alle vier betrokken ministeries zijn het hier inmiddels over eens, zoals Liwwadders eerder heeft bericht. Defensie erkent op 13 mei 2020 zelfs uitdrukkelijk dat een uitspraak van de vliegbasis uit 2019 niet correct is. Toen liet de vliegbasis schriftelijk aan omwonenden weten dat de vliegbasis zich houdt aan de wet, dit altijd heeft gedaan en dit ook altijd zal blijven doen. Daar kunt u op rekenen. Het is helder dat de betrokken vier ministeries niet optreden tegen het feit dat in strijd met de wet wordt gehandeld. Politici van de PvdA hebben van elkaar afwijkende meningen over de noodzaak van optreden, blijkt nu.
Defensie weigert (tijdig) vragen van Liwwadders te beantwoorden
Op 21 april 2020 heeft Kamerlid Kerstens (PvdA) aan de staatssecretaris van Defensie voor de tweede keer vragen gesteld over de Vliegbasis Leeuwarden. De eerdere beantwoording van zijn kamervragen gaf geen duidelijkheid over wanneer beide vergunningen zouden worden aangevraagd, laat staan wanneer deze eventueel worden verleend. Ook wil de heer Kerstens weten waarom er vertraging is. Opnieuw voegt kamerlid Kerstens een artikel uit Liwwadders bij zijn vragen. Op 9 april 2020 heeft Liwwadders aan Defensie gevraagd waarom deze vergunningen nog niet zijn aangevraagd. Pas op 13 mei 2020 ontvangt Liwwadders na nog eens om een antwoord te hebben gevraagd een reactie op deze vraag. Defensie wil echter de kamervragen van 21 april 2020 van Kamerlid Kerstens beantwoorden alvorens de pers te woord wordt gestaan. Het is niet correct dat vragen van de pers na ruim een maand nog niet beantwoord zijn. Intussen verstrijkt ook de termijn van 13 mei 2020 waarop Defensie een besluit had moeten nemen op het handhavingsverzoek (wegens het ontbreken van vergunningen) van Milieudefensie, afdeling Leeuwarden, mede namens vele inwoners van Friesland ingediend. Defensie laat niets van zich horen op dit verzoek. De kamervragen van 21 april 2020 zijn halverwege mei 2020 evenmin beantwoord, terwijl daarvoor normaal een termijn van drie weken staat.
Contact met de gemeente Leeuwarden en de provincie
De Staatssecretaris van Defensie heeft schriftelijk op 17 april 2020 aan de Tweede Kamer verklaard, dat Defensie in voortdurend overleg is over de aanvragen van vergunningen, onder andere over die van de Vliegbasis Leeuwarden. Dit voortdurend overleg heeft Defensie met bijvoorbeeld de betrokken provincie en gemeente. Reden voor Liwwadders om daar te informeren.
Wethouder de Haan doet een beroep op de economische waarde van de vliegbasis voor de regio
Liwwadders heeft allereerst contact opgenomen met wethouder Hein de Haan (PvdA). Samen met zijn woordvoerder Fijke van Berkom kiest hij ervoor om schriftelijk te reageren op de mondelinge vragen. De wethouder wil eerst uitleggen hoe de Commissie voor overleg en milieu van de Vliegbasis Leeuwarden werkt. De COVM adviseert Defensie. Hein de Haan zit in deze commissie omdat de vliegbasis in de gemeente Leeuwarden gevestigd is. Medewerkers van Defensie (zoals de basiscommandant), een gedeputeerde van de provincie, twee omwonenden en een vertegenwoordiger van een milieuorganisatie maken ook onderdeel uit van de COVM. De vergaderingen vinden twee keer per jaar plaatst en zijn openbaar. De wethouder noemt de onderwerpen waarover Defensie ter vergadering informatie geeft: oefeningen, de planning van (vlieg)activiteiten en bijzonderheden. Besproken worden klachten over geluidhinder. Er wordt niets gedeeld of besproken dat geheim is.
Bedoelt de Staatssecretaris van Defensie dit informatie geven en dit bespreken van geluidhinder twee keer per jaar wanneer zij het heeft over voortdurend overleg met de provincie en gemeente over het aanvragen van vergunningen?
Gemeente vraagt niet om handhaving
De wethouder vindt het niet goed dat de vliegbasis met een oude vergunning werkt. Elke inrichting, dus ook een vliegbasis, moet beschikken over een actuele milieuvergunning. Hein de Haan vindt de situatie niet ernstig genoeg om zelf om handhaving te vragen. De huidige situatie in de stikstofproblematiek is een bijzondere situatie. Daar kan Defensie niet veel aan veranderen. Defensie is al bezig met een aanvraag, maar indienen heeft nu niet veel zin. Dat zou leiden tot een weigering en dat verandert niets aan de situatie. De vliegbasis stilleggen in verband met een niet actuele vergunning zal de minister niet doen. Daarvoor is het defensiebelang te groot. Ook voor de regio zijn er gevolgen op economisch gebied.
De wethouder is niet van plan actie te ondernemen. In Nederland geldt echter de zogenaamde beginselplicht tot handhaving. Dat betekent dat een overheid bij een illegale situatie moet handhaven tenzij de overtreder door overmacht in de fout gaat of tenzij er een concreet zicht is op legalisatie. Van overmacht is geen sprake want een aanvraag kan worden ingediend. Het tegenovergestelde van een concreet zicht op legalisatie is aan de orde, want de wethouder stelt dat een aanvraag leidt tot een weigering om de vergunning af te geven.
Gemeente Leeuwarden is wettelijk adviseur bij omgevingsvergunningen voor de vliegbasis
De wethouder meldt dat de gemeente Leeuwarden wettelijk adviseur is bij iedere aanvraag voor een omgevingsvergunning voor de vliegbasis, die uiteindelijk door het Rijk wordt verleend. Maar Leeuwarden heeft in het afdwingen van een aanvraag geen andere bevoegdheid of positie dan wie dan ook binnen de COVM. Daarom zou alleen een handhavingsverzoek van de gemeente iets kunnen bereiken. Dat wil de gemeente niet indienen. Wel heeft de gemeente in de vergaderingen van de COVM de afwezigheid van een nieuwe omgevingsvergunning aan de orde gesteld. En geluisterd naar het antwoord van Defensie dat de aanvraag nog niet is ingediend in verband met de stikstofproblematiek. De wethouder wijst nog op het geldende Luchthavenbesluit voor de Vliegbasis Leeuwarden, dat omwonenden beschermt tegen geluidhinder door de vliegbewegingen. Daarmee doelt de wethouder kennelijk op de geluidscontouren die onderdeel zijn van dit besluit. De geluidscontouren zijn van voor de komst van de straaljager van het type F-35. Het is de vraag of nog aan de geluidsnormen van die contouren wordt voldaan.
Komst van de F-35 zou milieu neutraal zijn
Voor de vier betrokken ministeries staat vast dat voor vijf activiteiten, waaronder nieuwbouw, in verband met de komst van de F-35 nieuwe besluiten over omgevingsvergunningen nodig waren. Die zijn genomen door de Inspectie van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat met steeds het etiket dat het een milieu neutrale activiteit betreft. Op 13 mei 2020 bericht Defensie aan Liwwadders desgevraagd dat het Rijksvastgoedbedrijf van het Ministerie van Binnenlandse Zaken namens Defensie deze vergunningen heeft aangevraagd. Beide ministeries kwamen tot de conclusie dat de activiteiten geen negatief effect op het milieu hebben. De vraag van Liwwadders van 9 april 2020 waarom die conclusie is getrokken wordt niet beantwoord. Kamerlid Kerstens heeft deze vraag ook gesteld op 21 april 2020.
Gegevens geluid geheim
Nu we weten dat de gemeente Leeuwarden wettelijk adviseur is bij deze vergunningen, is het interessant te vernemen waarom de wethouder er akkoord mee is gegaan dat deze vijf activiteiten als milieu neutraal zijn gekwalificeerd. Dan hoeft Liwwadders niet te wachten op de antwoorden van Defensie op de dringende vragen over dit etiket van Kamerlid Kerstens en van Liwwadders. De wethouder laat op 13 mei 2020 via zijn woordvoerder weten dat in 2019 twee vergunningen zijn aangevraagd in verband met de komst van de F-35. Uit de door de inspectie verstrekte informatie blijkt dat er in 2019 vier vergunning met dit doel zijn verstrekt. Er zijn dus kennelijke maar twee van de vier aanvragen aan de wettelijk adviseur voorgelegd. Wethouder de Haan noemt de twee vergunningen voor het proefdraaien van de F-35, verleend op 5 september en op 28 november 2019. Dat zijn inderdaad twee van de vier vergunningen van 2019. Daar hoorden geluidrapporten bij, die de gemeente niet ontving omdat die stukken geheim zouden zijn, volgens de vliegbasis. Ook als wettelijk adviseur krijg je dat niet. Er kon dus ook geen inschatting gemaakt worden van de gevolgen voor de geluidhinder door de verandering. Informatie over de uitstoot van stikstof bij het proefdraaien van de F-35 omdat kerosine wordt verbrand, hoort ook bij deze vergunningen. Die gegevens zijn kennelijk zelfs helemaal niet beschikbaar. Dat klopt niet met de opmerking van Defensie van 20 april 2020 aan Liwwadders dat de stikstofemissie bij ieder aanvraag voor een vergunning in kaart wordt gebracht.
Gedeputeerde Hoogland verwacht vragen van Provinciale Staten over ontbrekende vergunning
Gedeputeerde Douwe Hoogland (PvdA) zit ook in de COVM. Om de reden dat de vliegbasis in de provincie Friesland ligt. Douwe Hoogland is de voorzitter van de COVM . De vergadering van mei 2020 gaat niet door in verband met het coronavirus, ook niet digitaal, omdat de wijze van vergaderen, de grootte van de groep en de openbaarheid zich daarvoor niet goed lenen, aldus de voorzitter. Defensie heeft dat eenzijdig besloten. De volgende vergadering is in november 2020, indien mogelijk. Douwe Hoogland vindt dit jammer, maar begrijpt het.
Liwwadders kan Douwe Hoogland geflankeerd door twee ambtenaren via videobellen interviewen. Liwwadders wil graag weten of ook de provincie wettelijk adviseur is. Niet over aanvragen voor een omgevingsvergunning, maar over de aanvraag voor een natuurvergunning die ook ontbreekt. Natuur is immers een onderwerp waarover juist een provincie besluiten neemt. Omdat LNV het bevoegd gezag is voor de natuurvergunning voor een militaire luchthaven verleent dat ministerie de vergunning. De Wet natuurbescherming is van 2017. Op basis van de oude wet werd aan de provincie advies gevraagd. Die werkwijze is met de nieuwe wet vervallen, aldus ambtenaar Simon Slotegraaf. Van voortdurend overleg tussen Defensie en de provincie over de aanvragen voor vergunningen is geen sprake meer.
Het gesprek met de gedeputeerde en de ambtenaren vindt in het Fries plaats. Douwe Hoogland: Dat der gjin natuerfergunning is leit net by ús, mar by LNV. Dat der minsken oer falle en nei alle gedachten ek steateleden is begryplik, mar dan sil it antwurd wêze dat it it foech fan LNV is. Mooglik komt it ek ter sprake yn de COVM. De partners yn de COVM sille der op oantrune dat it wol moat. Dat liket my evident. Douwe Hoogland heeft tot nu één vergadering van de COVM meegemaakt en daar een goed gevoel over. Der wurdt soarchfâldich yngean op wat de problematyk is troch Definsje en de basis. Definsje en de basis antwurdzje sa goed mooglik op fragen.
Liwwadders heeft ook aan de gedeputeerde gevraagd wat zijn mening is over het feit dat omgevingsvergunningen ten behoeve van de straaljager F-35 van het Rijk het etiket “milieu neutraal” hebben gekregen. Douwe Hoogland: De F-35’s sille wol ûnder de gelûdsnoarmen bliuwe fan it Luchthavenbeslút. Maar dat is nu juist iets wat de gemeente als wettelijk adviseur niet heeft kunnen beoordelen omdat de geluidsrapportage niet is verstrekt. Om over de ontbrekende gegevens betreffende de uitstoot van stikstof maar niet te spreken.
Provincie vraag niet om handhaving
Handhaving vragen bij het Rijk wil de gedeputeerde niet. Wy wolle in suvere relaasje hâlde mei Definsje en de oare ministearjes. Wy wolle kritysk wêze wannear dat echt moat. Dan moast net te folle yn protesthâlding sitten gean want dan ferliest dyn krêft ek in bytsje. Buiten de COVM heeft de provincie ook contact met de ministeries. Als gesprekspartner zit de provincie minder goed bij het Rijk aan tafel wanneer een handhavingsverzoek zou zijn ingediend, aldus de gedeputeerde. Het niet laten vallen door het Rijk van een oude laagvliegroute van de vliegbasis heeft door statenleden tot actie van de provincie richting het Rijk geleid. Er is een motie ingediend bij Defensie. Ik ha it fermoeden dat er ek fraagen fan steateleden komme oer de natuerfergunning fan Definsje. Liwwadders oppert dat bewoners van de provincie zich kunnen afvragen waarom de provincie geen handhavingsverzoek indient. Ambtenaar Tjerk Bottema: Prate is yn dit gefal effektiver as stoer dwaan.
Gegevens uitstoot stikstof geheim
Op 13 mei 2020 laat defensie nogmaals aan Liwwadders weten dat de uitstoot van stikstof van de vliegbasis niet wordt geregistreerd. Stikstof heeft invloed op de natuur en ook op de volksgezondheid. Op dit moment wordt de grondgebonden stikstofemissie wel in kaart gebracht in verband met de komende aanvraag voor een correcte omgevingsvergunning voor de gehele vliegbasis, aldus Defensie. Inhoudelijke informatie daarover wordt aan Liwwadders geweigerd, omdat het in kaart brengen nog gaande is. De gegevens over stikstof worden aldus geheim verklaard.
Een prikkelende vraag van Kamerlid Kerstens is wat de gevolgen in juridische en financiële zin zijn wanneer particulieren en/of bedrijven activiteiten uitvoeren zonder te beschikken over de daartoe bestemde vergunning. De overheid treedt dan in beginsel handhavend op. Toch willen zowel de gemeente als de provincie Defensie er niet op aanspreken dat de vliegbasis niet aan de wet voldoet. Een combinatie van vier ministeries schuift iedere actie op de lange baan. Informatie over geluid en stikstof wordt geheim gehouden. Liwwadders wees Defensie al op 9 april 2020 erop, dat met het sinds enige tijd aanwezige geluidmeetnet, waaruit iedereen de vliegbewegingen van de basis kan afleiden, toch iedere eventuele reden voor deze geheimhouding is vervallen. Ook daarop kwam geen antwoord van Defensie.